ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਭੂਗੋਲਿਕ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪਛੱਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦੁਰ ਲੋਕਾਂ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਫ਼ੇ ਤੇ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਭੂਗੋਲ ਬਾਰੇ ਕੁੱਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਾਂਗੇ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ, ਭੂਮੀ ਦੀ ਬਣਤਰ, ਜਲਵਾਯੂ, ਵਰਖਾ ਅਤੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਭੂਗੋਲ ਸੰਬੰਧੀ ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੰਜਾਬ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡੇ ਸਧਾਰਨ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਸਫੇ ਨੁੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਦੇਖਣ ਲਈ ਕਲਿੱਕ ਕਰੋ - Geography of Punjab. ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਦੇ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵੀ ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ

ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਕੋਈ ਨਿਰਾ ਜੁਗਰਾਫੀਆ ਹੀ ਨਈ
ਇਹ ਇਕ ਗੀਤ, ਇਕ ਪ੍ਰੀਤ, ਇਕ ਅਹਿਸਾਸ ਵੀ ਹੈ
ਕਿੰਨੇ ਝਖੜਾਂ ਤੂਫਾਨਾਂ 'ਚੋਂ ਲੰਗਿਆ ਏ
ਇਸ ਦਾ ਮੁਖੜਾ ਥੋੜਾ ਉਦਾਸ ਵੀ ਹੈ
ਇਕ ਦਿਨ ਸ਼ਾਨ ਇਸਦੀ ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ ਚਮਕੇਗੀ
ਇਹ ਮੇਰੀ ਆਸ ਵੀ ਹੈ, ਅਰਦਾਸ ਵੀ ਹੈ

ਇਸ ਪੰਨੇ ਨੁੰ ਵੱਟਸ-ਐਪ ਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ, ਤੁਹਾਡਾ ਹਰ ਸ਼ੇਅਰ ਸਾਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੇਗਾ:

ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀ

• ਪੰਜਾਬ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਸੂਬਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
• ਇਹ ਇੱਕ ਸਰਹੱਦੀ ਸੂਬਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਇਸ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਗਦੇ ਹਨ।
• ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਚਾਰ ਸੂਬਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਹੈ - ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਰਾਜ ਸਥਿਤ ਹੈ।
• ਨਕਸ਼ੇ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦਾ ਆਕਾਰ ਇਕ ਤਿਕੋਣ ਵਰਗਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਕੋਣ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਬਿੰਦੂ ਤੇ ਪਠਾਨਕੋਟ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੈ, ਫਾਜ਼ਿਲਕਾ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਜਿਲ੍ਹਾ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਇਸ ਤਿਕੋਣ ਆਕਾਰ ਦੇ ਖੱਬੇ ਅਤੇ ਸੱਜੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ

• ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਖੇਤਰਫਲ 50,362 ਵਰਗ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁੱਲ ਖੇਤਰਫਲ ਦਾ 1.54% ਹੈ।
• ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ 29 ਰਾਜਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ 20ਵੇਂ ਨੰਬਰ ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁੱਲ ਰਕਬੇ ਦਾ ਲਗਭਗ 82% ਹਿੱਸਾ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਧੀਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
• ਰਾਜ ਦੇ ਕੁੱਲ ਰਕਬੇ ਦਾ ਲਗਭਗ 5% ਹਿੱਸਾ ਵਣਾਂ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਵਣਾਂ ਅਧੀਨ ਰਕਬਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਜ ਦੇ ਕੁੱਲ ਵਣਾਂ ਅਧੀਨ ਰਕਬੇ ਦਾ ਲਗਭਗ 34% ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਜ ਦਰਿਆ

• ਪੰਜਾਬ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਪੰਜ ਅਤੇ ਆਬ (ਪਾਣੀ) ਦੇ ਜੋੜ ਨਾਲ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ 'ਪੰਜ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ'। ਇਹ ਪੰਜ ਦਰਿਆ ਹਨ - ਸਤਲੁਜ, ਰਾਵੀ, ਬਿਆਸ, ਜੇਹਲਮ ਅਤੇ ਚਿਨਾਬ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆ ਹਨ।
• ਸਤਲੁਜ, ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵਗਣ ਵਾਲੇ ਮੁੱਖ ਦਰਿਆ ਹਨ। ਜੇਹਲਮ, ਚਿਨਾਬ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਵਗਦੇ ਹਨ।
• ਘੱਗਰ, ਸਰਸਾ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਵੇਈਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਰਿਆ ਹਨ। ਇਹ ਬਰਸਾਤੀ ਦਰਿਆ ਹਨ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਰਿਸ਼ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਹਿੰਦੇ ਹਨ।
• ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਰਾਵੀ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰ ਨੁੰ ਮਾਝਾ ਆਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਨੁੰ ਬਾਰੀ ਦੋਆਬ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਖੇਤਰ ਨੁੰ ਦੋਆਬਾ, ਜਲੰਧਰ ਦੋਆਬ ਜਾਂ ਬਿਸਤ ਦੋਆਬ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਸਥਿਤ ਇਲਾਕੇ ਨੁੰ ਮਾਲਵਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
• ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਨੇੜੇ ਹਰੀ ਕੇ ਪੱਤਣ ਵਿਖੇ ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦਾ ਸੰਗਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਝੀਲ ਹੈ। ਸਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪਰਵਾਸੀ ਪੰਛੀ ਇਸ ਝੀਲ ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੁੰ ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਰੱਖ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਝੀਲਾਂ ਹਨ - ਹਰੀ ਕੇ ਪੱਤਣ, ਕਾਂਜਲੀ ਅਤੇ ਰੋਪੜ ਝੀਲ। ਇਹ ਝੀਲਾਂ 'ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਝੀਲਾਂ', ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਰਾਮਸਰ ਸਾਇਟਸ' ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ 26 ਝੀਲਾਂ ਹਨ।
• ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਬੰਨ੍ਹ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਉੱਪਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਪਣ ਬਿਜਲੀ, ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
• ਸ਼ਾਹਪੁਰ ਕੰਡੀ ਡੈਮ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚਲਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁਖ ਬੰਨ੍ਹ, ਜੋ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਾਗਰ ਡੈਮ ਦੇ ਵਹਾਓ ਵੱਲ ਇਸ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।
• ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਖਿਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਤਿੰਨ ਖਿਤੇ ਹਨ - ਮਾਝਾ, ਮਾਲਵਾ ਅਤੇ ਦੋਆਬਾ।